Gast: Frits van Oostrom, hoogleraar Nederlandse letterkunde van de Middeleeuwen Universiteit Utrecht
Over zijn boek: Wereld in Woorden. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1300-1400 (uitgeverij Bert Bakker, 2013)
De uitzending kunt u hier terugluisteren
De veertiende eeuw werd o.a. getroffen door pestplagen, natuurrampen en grote sociale onrust. Het heette daarom ook wel ’een eeuw van verval’. Van Oostrom kenschetst de veertiende eeuw liever als ’een eeuw van vernieuwing’. Vanuit literatuurhistorisch perspectief een begrijpelijke voorkeur. Er komt een nieuwe, persoonlijkere literatuur op die is geschreven in de volkstaal. Van Oostrom: “De veertiende eeuwse literatuur geeft veel meer prijs van de haar omringende wereld dan de dertiende eeuwse. Veel meer dan voordien, dringt het volle leven de literatuur binnen. De teksten zitten de tijd dicht op de huid.”
Dat heeft zeker te maken met de opkomst van de volkstaal, het Middelnederlands, als schrijftaal. Dit doorbreken van het monopolie van het latijn is zowel symptoom als oorzaak. Zo neemt een kartuizer monnik bekend als de Bijbelvertaler het in de tweede eeuwhelft op zich om als eerste de volledige bijbel naar het Nederlands te vertalen waardoor een groter publiek zonder tussenkomst van priester toegang krijgt tot de tekst.
Dit alles moet letter voor letter, woord voor woord, worden gevormd door een menselijke hand. De boekdrukkunst verschijnt halverwege de vijftiende eeuw pas in Europa. Toch was dat geen hindernis voor een ruime internationale verspreiding. Er was niet alleen vraag naar de bijbel en de werken van de oude kerkvaders. Ook het oorspronkelijke werk van een tijdgenoot als Jan van Ruusbroec (1239-1381) vond zijn weg naar de uithoeken van de christelijke wereld. Van Oostrom noemt deze mysticus met Anne Frank de meest vertaalde nederlandse schrijver.
Van Oostrom beschrijft liefdevol een precieus zakbijbeltje:
“[…] 1400 bladzijden haarscherp volgepend niet met een ganzenveer maar iets van een veel kleiner vogeltje, tot het uiterste gepunt om met een naald Gods woord te tatoeëren op vliesdun perkament waarvan de fabricage nog altijd een raadsel is.”
Een dergelijk handschrift, sieraad en gebruiksvoorwerp ineen is ongetwijfeld door zijn schoonheid door de eeuwen geloodst. Schoonheid geholpen door Toeval. Veel is ondanks goede zorg , in de loop der eeuwen verdwenen, beschadigd geraakt, gereduceerd tot enkele gemankeerde pagina’s, tot onaanzienlijke snippers of een herinnering. De literaire overlevering is in zijn fragmenten vaak raadselachtig maar zorgvuldig door de literatuurhistoricus ingezet als toetsen in een grotere compositie worden deze fragmenten deel van een rijke schildering van de literatuur van de veertiende eeuw.
Redactie en presentatie Robert van Altena
Contact en informatie:
- Springvossen komende uitzendingen
- Springvossen-archief
- Springvossen op Facebook
- Springvossen@gmail.com
S P R I N G V O S S E N wordt live uitgezonden vanuit de studio op de 4e verdieping van de OBA | Centrale Bibliotheek van Amsterdam.
De uitzendingen zijn te beluisteren via livestream: www.amsterdafm.nl | kabel 103.3 | fm 106.8
