gast: Frans Jacobs, emeritus hoogleraar Wijsgerige Ethiek aan de Universiteit van Amsterdam
U kunt de uitzending hier terugluisteren
Een gesprek over een van de grote klassieken uit de filosofie en de literatuur: De Wereld als Wil en Voorstelling van Arthur Schopenhauer (1788-1860).
Schopenhauer streeft niets minder na dan de waarheid. Met zijn filosofie meent hij de sleutel in handen te hebben om het raadsel van de wereld op te lossen. In het vermogen van andere mensen om de waarheid te dienen had Schopenhauer weinig vertrouwen.
“We kunnen er bijvoorbeeld rustig van uitgaan dat wanneer we drie mensen ervan kunnen overtuigen dat de zon niet de oorzaak is van het daglicht, dit vervolgens spoedig als algemene opinie ingang vindt. In Duitsland was het mogelijk om een stompzinnige charlatan en een ongeëvenaarde fantast als Hegel uit te krijten voor de grootste filosoof aller tijden, en vele duizenden hebben dat twintig jaar lang hardnekkig geloofd […].” (WWV H.6 p.663/4)
Schopenhauer schijnt meer invloed uitgeoefend te hebben op kunstenaars dan op filosofen. Nietzsche waardeert hem (tot op zekere hoogte), Freud ziet in hem een wegbereider van zijn ideeën over de rol van het onbewuste. Onder de schrijvers die de invloed van Schopenhauer hebben ondergaan noemt Patricia de Martelaere in haar inleiding tot De wereld als wil en voorstelling o.a.: Thomas Mann (hij wijdde een uitgebreid essay aan de filosoof), Tolstoy, Samuel Beckett (de andere grote pessimist) maar ook Borges (literatuur = metafysiek zonder waarheidsaanspraken), Hermans en Reve. Lees je Schopenhauer in vertaling hardop dan denk je met Reve van doen te hebben.
“Waar anders dan in onze eigen werkelijke wereld heeft Dante de stof opgedaan voor zijn hel? En toch is het nog een heel ordentelijke hel geworden. Toen hij daarentegen voor de taak kwam te staan de hemel en zijn geneugten te schilderen, zag hij zich voor een onoverkomelijke moeilijkheid geplaatst, omdat onze wereld daarvoor volstrekt geen materiaal heeft te bieden.” (WWV §59 p.382)
De hierboven genoemde Schopenhauer-liefhebbers zijn allen schrijvers. Toch reserveert Schopenhauer de meest uitzonderlijke positie niet voor de literatuur maar voor de muziek. Het is in de meeste geslaagde vorm niet minder dan het instrument
dat de mens kan verlossen uit zijn lijden. Richard Wagner die in zijn eentje de 19e eeuwse muziek na Beethoven domineert voelt zich bijzonder aangetrokken tot het denken van Schopenhauer. De Martelaere schrijft hierover:
“[…] vooral Schopenhauers muziektheorie sprak Wagner erg aan, en hij was er persoonlijk van overtuigd dat zijn eigen composities de meest perfecte realisaties waren van Schopenhauers idealen. Toen hij Schopenhauer hierover contacteerde bleek deze het daar jammer genoeg niet mee eens te zijn.” (WWV inleiding p.23)
Er valt veel te genieten in deze 1250 pagina’s Sch0penhauer.
- Bij Uitgeverij De Wereldbibliotheek verscheen dit jaar opnieuw de vertaling van het werk door Hans Driessen met een inleiding van Patricia de Martelaere.
- Driessen vertaalde ook Parerga en Paralipomena (De Wereldbibliotheek, 2002) van Arthur Schopenhauer
- In de serie Sprekende Denkers verscheen bij ISVW uitgevers onlangs een cd-box met met voordrachten van Frans Jacobs over Arthur Schopenhauer
Overzicht van de Springvossen-uitzendingen
